Τα προσωπικά μας δεδομένα δεν είναι «δεδομένα»…και ασφαλή πάντα.
Του Γιώργου Παπαπροδρόμου
Η εποχή με τις περισσότερες μεταβολές και εξελίξεις είναι αυτή των τελευταίων αιώνων που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ιστορία συνδέεται αντίστοιχα με τις τέσσερις βιομηχανικές επαναστάσεις, την απαρχή της τελευταίας εκ των οποίων βιώνουμε σήμερα (Schwab, 2018).
Οι νέες τεχνολογίες έχουν μεταβάλλει το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονται και εξελίσσονται τόσο οι κοινωνίες μας όσο και ο καθένας μας ξεχωριστά.
Δισεκατομμύρια άνθρωποι συνδεδεμένοι με δισεκατομμύρια συσκευών (κινητών τηλεφώνων, τάμπλετ, προσωπικών υπολογιστών, δικτύων κι έξυπνων συσκευών) επικοινωνούν κάθε στιγμή του χρόνου σε όλα τα μήκη και πλάτη αυτού του «παγκόσμιου χωριού», διαμορφώνοντας παράλληλα την 5η διάσταση της έννοιας του χώρου που λέγεται «Κυβερνοχώρος» (προερχόμενη από την ελληνική λέξη «Κυβερνήτης» που σημαίνει ο καπετάνιος ενός πλεούμενου σκάφους).
Σ αυτή την απέραντη κι άγνωστη για τα ανθρώπινα πράγματα, θάλασσα, το στοιχείο που μας ενώνει είναι η πληροφορία, η οποία προέρχεται από τα δεδομένα.
Η αξία των δεδομένων σήμερα έχει ξεπεράσει την αξία της γης και των μηχανών που απέδιδαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους οι ανθρώπινες κοινωνίες, διαμορφώνοντας τις κοινωνικές σχέσεις και τους συσχετισμούς ισχύος (Harari, 2018, p. 91).
Η δεδομενοκρατούμενη πραγματικότητά μας έχει φέρει στο προσκήνιο έννοιες όπως αυτή των προσωπικών δεδομένων, των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, των μεγάλων δεδομένων (Big Data) και ταυτόχρονα ανέδειξε την ανάγκη ύπαρξης ενός θεσμικού πλαισίου, ικανού να προστατεύσει νέα έννομα αγαθά.
Την ίδια χρονική στιγμή που αναπτύσσονται οι τεχνολογίες αναπτύσσεται παράλληλα κι ένας δημόσιος και διεθνής διάλογος, γύρω από την διαμόρφωση αυτού του ρυθμιστικού πλαισίου, φυσικά με ταχύτητες διαφορετικές από αυτές των τεχνολογικών εξελίξεων.
Τι είναι τα προσωπικά δεδομένα;
Η απάντηση μπορεί να αποτυπωθεί στη φράση ενός μικρού μαθητή δημοτικού σχολείου, όταν του έγινε αυτή η συγκεκριμένη ερώτηση από τον γράφοντα: «Ότι είναι δικό μου, και με αφορά».
Αυτή η εύστοχη προσέγγιση δυστυχώς σήμερα αγνοείται από εμάς τους μεγαλύτερους ηλικιακά, και μάλιστα στην ιδιαίτερα πιο σοβαρή εκδοχή των «ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων» (τα οποία αφορούν τα θέματα όπως της υγείας, των γενετικών – βιολογικών δεδομένων, της σεξουαλικής ζωής ή του γενετήσιου προσανατολισμού, των πολιτικών φρονημάτων, των θρησκευτικών πεποιθήσεων).
Από τι κινδυνεύουν σήμερα τα προσωπικά μας δεδομένα;
Το τοπίο των απειλών και των κινδύνων για τα προσωπικά μας δεδομένα, όπως διαμορφώνεται σήμερα, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως δυναμικό, περίπλοκο και ιδιαίτερο.
Η συμμετοχή μας στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) είναι μια πραγματικότητα μέσα από την οποία αναφύονται πολλοί από τους κινδύνους (όπως η αλίευση των δεδομένων μας – γνωστή και ως phishing ).
Η εκούσια πολλές φορές αλλά και ακούσια σε ορισμένες περιπτώσεις υπερέκθεση των προσωπικών δεδομένων μας είναι μια πρόκληση, η οποία συνδέεται με την απουσία της κατάλληλης εκπαίδευσης και ανάπτυξης ψηφιακών δεξιοτήτων.
Ειδικότερα, μόνοι μας δίνουμε τα δεδομένα μας, άκριτα και απερίσκεπτα. Και στα δεδομένα αυτά ανήκουν και εκείνα των ανήλικων παιδιών μας, τα οποία φυσικά δεν ενημερώνουμε σχετικά. Με τον τρόπο αυτό αποτελούμε πολλές φορές για τα παιδιά μας το αρνητικό παράδειγμα, διότι δεν παύουν να μας έχουν ως πρότυπα συμπεριφορών.
Σε ποιους παραχωρούμε τα δεδομένα μας;
Η συνηθέστερη και πιο καλή εκδοχή είναι η περίπτωση τα δεδομένα μας να καταλήγουν στους γνωστούς τεχνολογικούς κολοσσούς, η ισχύς των οποίων σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνά και την ισχύ ολοκλήρων κρατών (λειτουργούν ως υπερδυνάμεις στις υπερδυνάμεις).
Το επιχειρηματικό μοντέλο και πρότυπο της διαμορφούμενης, από τις νέες τεχνολογίες, ψηφιακής αγοράς χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία προώθησης των προϊόντων και των υπηρεσιών (τα οποία διευκολύνουν τα συγκεκριμένα προϊόντα να φτάσουν στους καταναλωτές σύμφωνα με το προφίλ του καθενός χωριστά) (Harari, 2018).
Η χειρότερη εκδοχή κατάληξης των προσωπικών μας δεδομένων είναι αυτή που έχει ως αποδέκτες τους κυβερνοεγκληματίες, πολλές φορές μέλη του οργανωμένου εγκλήματος, το οποίο αποτελεί μια πολύ σημαντική απειλή για τις σύγχρονες κοινωνίες.
Και το κόστος του κυβερνοεγκλήματος σήμερα είναι ιδιαίτερα υψηλό και μη αποτιμητέο πολλές φορές (όπως στις περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων).
Μια άλλη ιδιαίτερα σοβαρή περίπτωση είναι τα δεδομένα μας να καταλήξουν στα χέρια κυβερνήσεων και πολιτικών φορέων, οι οποίοι θα θέλουν να εκμεταλλευθούν τα συγκεκριμένα δεδομένα, αλλοιώνοντας την πραγματική βούληση ενός λαού, γεγονός που μπορεί να εξελιχθεί σε πραγματικό κίνδυνο για την ίδια την δημοκρατία μας και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Αντί επιλόγου….
Αν και η χρήση των δεδομένων στη διαδικασία παραγωγής παρουσιάζει σήμερα πολλές ευκαιρίες για την ανάπτυξη των κοινωνιών μας, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών γύρω από τις νέες τεχνολογίες θα πρέπει να λάβουν υπόψη όλους τους παραπάνω κινδύνους.
Κίνδυνοι και προκλήσεις που οδηγούν στην υπερσυγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης (δημιουργία νέων ελίτ), σε πρότυπα και συνθήκες διευρυμένης ανισότητας και στην παραβίαση των δικαιωμάτων των ατόμων (Cull, et al., 2021, p. 91).
Κι αυτό είναι υπόθεση όλων μας και δεν είναι δεδομένο ότι θα είναι δεδομένο.
Βιβλιογραφία
Cull, R., Foster, V., Jolliffe, D. & Veerappan, M., 2021. World Development Report 2021: Data for Better Lives, Washington: World Bank Group.
Harari, Y. N., 2018. 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα. Αθήνα: αλεξάνδρεια.
Schwab, K., 2018. Shaping the future of the Fourth Industrial Revolution. s.l.:Penguin.
